zondag 28 augustus 2011

Citroenzuur leiderschap (2)

over de overeenkomst tussen Geert Wilders, Henk Krol, Toon Hermans en Chantal Janzen...

Goed leiderschap kan het best bekeken worden vanuit de betekenis van de school. In een eerdere blog staat omschreven dat het daarbij gaat om voorbeeldgedrag dat gericht is op anderen.

Leiderschap in het onderwijs wordt vaak toegedicht aan de schoolleider. Hoe groot zou de betekenis van de school worden wanneer leiderschap te vinden is bij alle betrokkenen bij de school?


de betekenis bepaalt de kwaliteit

Binnen Cutting Lemons gaan we er van uit dat iedere school een eigen betekenis heeft. Die betekenis kan je ontdekken door antwoord te geven op de vraag: wat zou de buurt, stad of misschien zelfs het land missen als de school per direct de deuren zou sluiten. Ik zou iedere school van harte willen aanraden om die vraag eens goed te onderzoeken, samen met de leerlingen en hun ouders. De betekenis van de school heeft betrekking op de transformatie die leerlingen (en andere betrokkenen) ondergaan en de invloed die dat heeft op hun omgeving.

De ideale Cutting Lemons betekenis is: Je kent jezelf, wordt steeds beter jezelf, bent je bewust van jouw invloed op je omgeving en oefent die invloed gericht uit. Omdat iedere school zich op een eigen 'categorie' leerlingen richt en een eigen context heeft kan iedere school ook concreet maken welke invloed van de school uitgaat.

Goed leiderschap is direct gericht op die betekenis. Het voorbeeldgedrag is dus ook het gedrag dat past bij de situatie na of in ieder geval tijdens de transformatie. De schoolleider zal dat gedrag in ieder geval moeten vertonen, maar de betekenis wordt groter naarmate meer mensen dat gedrag vertonen. De betekenis bepaald dan ook of het leiderschapsgedrag goed is of niet. Je kunt dus niet zomaar iedere directeur op iedere school neerzetten en er van uitgaan dat hij of zij de gewenste kwaliteit levert. Iedere school heeft namelijk een eigen definitie van kwaliteit.

Ik denk dat elk van ons wel een voorbeeld kent van een directeur die op de ene school uitstekend functioneert en op een andere school helemaal niet uit de verf komt. In deze blog van Hartger Wassink wordt dat fenomeen uitgebreid besproken.

Je zou dan ook van iedere professionele schoolleider mogen verwachten dat hij of zij in staat is de eigen kernwaarden en de persoonlijke betekenis te benoemen. Op grond daarvan kan je inschatten of de schoolleider de betekenis van een school kan versterken.

de kwantiteit bepaalt de betekenis

Zodra de kwaliteit van het leiderschap op orde is kan de school toenemen in betekenis door leiderschap uit te breiden. Hoe meer mensen het gedrag gaan vertonen dat past bij de situatie na de transformatie, hoe groter de invloed op de omgeving.

Vanuit de druk van de groep is het op zich niet zo moeilijk om kinderen te conditioneren en hen, in die geconditioneerde omgeving, het gewenste gedrag te laten vertonen. Een leerkracht kan bijvoorbeeld in heel korte tijd een groep dusdanig 'manipuleren' dat die groep zich gedraagt zoals de leerkracht wil. Dat gedrag wordt vertoont onder druk van de omgeving, niet omdat het uit de leerlingen zelf komt.

Hoewel dat erg effectief lijkt (en heel soms ook kan zijn) is het effect op de lange termijn eerder schadelijk dan gewenst. In die situatie is in ieder geval geen sprake van leiderschap, omdat het gedrag van de leerkracht op zichzelf gericht is en niet op de kinderen.

Leiderschap bij een leerkracht houdt in dat zij op basis van zelfinzicht voorbeeldgedrag vertoont dat gericht is op het belang van de leerlingen (en de collega of de ouder). Zoals een schoolleider op dezelfde manier voorbeeldgedrag vertoont dat gericht is op de leerkracht (of de leerling of de ouders). Die leerkracht vertoont dat gedrag niet omdat de directeur dat toevallig ook doet, maar omdat zij samen geloven dat dat het beste voor de leerlingen is.

Op die manier wordt de leerling versterkt, groeit hij in zelfinzicht en kan hij gedrag gaan vertonen dat gericht is op anderen: medeleerlingen, buurtgenoten en andere gezinsleden.

Wanneer we er van uitgaan dat leiderschap besmettelijk kan zijn dan is de school een ideale plek om een epidemie te starten. Een olievlek van leiderschap, die zich steeds verder uitbreidt.

Geconditioneerde kinderen vertonen het gewenste gedrag alleen in een bepaalde omgeving. Kinderen die leiderschap ontwikkeld hebben vertonen dat gedrag in alle omstandigheden. Geconditioneerde kinderen zijn altijd afhankelijk van de invloed van de omgeving. Kinderen die leiderschap hebben ontwikkeld hebben altijd invloed op hun omgeving. Die kinderen kunnen dus ook actief bijdragen aan de betekenis van de school, zelfs als ze niet (meer) op school zijn.

hoe zuurder hoe beter


Terug naar de metafoor van de citroen. Één druppel citroensap maakt verschil in een heel gerecht. Andere smaken komen meer tot hun recht en de ingrediënten worden beter geconserveerd. Hoe zuurder die ene druppel is, hoe groter het effect.

Het is van het grootste belang dat jouw leiderschap in alle facetten de kwaliteit heeft die past bij de betekenis van jouw school. Reken er op dat ieder onderdeel van jouw leiderschap in uitvergrootte vorm terug te zien is in het gedrag van (veel) leerlingen.

Zo was er in 1975 een leerkracht in Venlo die wat teleurgesteld was in de mensen om haar heen; haar vertrouwen was een aantal keer behoorlijk beschaamd. Ze keek het liefst eerst de kat uit de boom en was wantrouwend richting mensen die ze niet (goed) kende. Op de MAVO waar ze lesgaf gaf ze zichzelf helemaal voor de leerlingen en de leerlingen zagen in haar een voorbeeld figuur. Het St. Thomas College heeft een aantal bekende Nederlanders afgeleverd. Één daarvan is Geert Wilders...

Ik vraag me af of Toon Hermans, Chantal Janzen en Henk Krol dezelfde leerkrachten hebben gehad als hun schoolgenoot Geert. Ik vraag me ook af of die leerkrachten allemaal bijdroegen aan dezelfde betekenis.

Welk verschil maak jij? Welk verschil maken jouw leerlingen?


zondag 21 augustus 2011

Citroenzuur leiderschap

Leiderschap is met afstand de meest gehoorde term in management-land. Ook in het onderwijs lijkt de term veel aandacht te krijgen. De komende periode verschijnt hier een aantal blogs over leiderschap. Gewoon, omdat integraal en waardengedreven onderwijs niet zonder leiderschap kan.

De betekenis van onderwijs

Het is mijn overtuiging dat de voornaamste betekenis van het onderwijs gelegen is in het mensen laten ontdekken van, geloven in en werken vanuit hun eigen kracht. Daarmee draagt het onderwijs duurzaam bij aan de ontwikkeling van de maatschappij. Het voorziet de maatschappij van creativiteit, inventiviteit, verandervermogen, continuïteit en leiderschap.

Het maakt niet uit hoe oud je bent: op het moment dat je je eigen kracht kent, serieus neemt en van daaruit werkt dan blijf je je ontwikkelen. Dat is onvermijdelijk. Onderwijs is, vanuit dat perspectief, dus niet gericht op onderwijzen. Veel meer op leren, maar het meest nog op het verkrijgen van zelf-inzicht. Zelf-inzicht is namelijk de sleutel tot ontwikkeling en leren.

De rol van leiderschap: voorbeeldgedrag

Voor mij is leiderschap vooral gelegen in twee zaken. Het eerste is het vertonen van voorbeeldgedrag. Het is al lange tijd bekend dat onze woorden maar een heel klein deel uitmaken van hetgeen we communiceren. Zeker bij jonge kinderen, die nog veel minder op taal gericht zijn dan volwassenen, is onze lichaamstaal en ons gedrag veel belangrijker. Bij volwassenen is dat ook nog altijd een veel groter deel van onze communicatie dan we geneigd zijn te denken.



Wanneer je als school echt wilt weten welke waarden je uitdraagt, is het het meest effectief om te kijken naar het gedrag van de leerlingen. Dat is doorgaans een rechtstreekse afspiegeling van het gedrag dat wij vertonen.

Als zelf-inzicht de sleutel tot leren is, dan zal dus het voorbeeldgedrag van iedereen in de school moeten getuigen van dat zelf-inzicht. Kinderen krijgen daardoor niet te maken met leerkrachten die op pedagogisch en didactisch gebied alles goed doen, maar met mensen die zichzelf kennen, zichzelf zijn en van daaruit op pedagogisch en didactisch gebied het beste leveren dat zij hebben te bieden. Dat klinkt misschien als een nuance verschil maar het maakt voor de kinderen een wereld van verschil.

Iedere betrokkene bij de school zal laten zien dat hij of zij bezig is zichzelf steeds beter te leren kennen om van daaruit het verschil te maken. Leiderschap kan zich dan ook niet beperken tot een taak of rol van de schoolleider. Het is iets dat door alle medewerkers, maar ook door de leerlingen, ouders en andere betrokkenen voortdurend in de praktijk gebracht wordt.

de rol van leiderschap: gericht op anderen

In een eerdere blog vertelde ik al dat het onderwijs verlamd wordt door de gedachte dat het op de toekomstgericht is. Wat mij betreft is onderwijs voor het heden al uiterst relevant.

Leiderschap richt zich dus ook niet op de toekomst van de leerlingen: het leert ze om nu al het verschil te maken. Dat is meteen het tweede aspect van leiderschap: het is gericht op anderen.

Hoewel het begint bij jezelf is het er op gericht om een ander te dienen. Het is er niet op gericht om de ander te onderwijzen of de ander klein te houden. Op die manier zou je namelijk op voorhand al de boodschap afgeven dat je niet echt gelooft in de kracht van die ander.

Het lijkt soms zo makkelijk om iemand te vertellen wat hij moet doen, maar de achterliggende boodschap is, zeker in het onderwijs waar kinderen nog druk doende zijn om hun referentiekader op te bouwen, verlammend. De kunst is om je leerling zo te ondersteunen dat hij of zij de ruimte krijgt om te ontdekken wie hij is en van daaruit te besluiten hoe hij van betekenis wil zijn.

Omdat geen leerkracht gelijk is, gebeurt dat per definitie op verschillende manieren. Wel altijd in hetzelfde proces: vanuit de eigen kracht gericht op de ander. Ook altijd met dezelfde intentie: die ander heeft een enorme kracht. En ook altijd met dezelfde betekenis: jij (met alles wie je bent en wat je hebt) maakt het verschil.

De betekenis van leiderschap in het onderwijs


Stel je eens voor dat elk van de dertig kinderen die jij morgen weer in je groep voor je hebt overtuigt raakt van zijn eigen waarde. Dat zij zichzelf ook echt kent en van daaruit het verschil gaat maken. Op school, thuis, in de buurt, op de sportvereniging of in de kerk. Dertig mobiele bronnen van inspiratie. Dertig authentieke mensen die gericht zijn op een ander, omdat ze in die ander geloven.

Voel je de kracht die daarvan uitgaat? En dat allemaal omdat jij jezelf kent en vanuit jouw kracht in die dertig kinderen gelooft.

Cutting LEMONS heeft een nog mooier perspectief: Stel je eens voor dat elke leerkracht dat kan. Hoeveel kinderen kunnen dan al gericht het verschil maken? Hoe zou de maatschappij er dan uit zien? Een druppel citroensap versterkt alle smaken in een gerecht en wij geloven dat elke smaak er toe doet.

Er is geen sector in Nederland die zoveel betekenis heeft voor de Nederlandse maatschappij. Ik daag jou uit om leiderschap te tonen en het verschil te maken. Waarom vandaag niet?

dinsdag 2 augustus 2011

onderwijs huisvesting: hoe zuur is jouw school?

Huisvesting is vaak een onderwerp dat pas aan de orde komt als het meerjaren onderhoudsplan wordt opgesteld of als er sprake is van nieuwbouw. Exploitatie is in de praktijk vaak een gegeven. Toch speelt huisvesting een belangrijke rol in het uitdragen van de identiteit van de school. Vaak is het gebouw het enige dat buurtbewoners zien van de school en de vraag is welk beeld daarmee ontstaat.

Cutting LEMONS is gericht op het integraal werken vanuit de identiteit van de school. Die identiteit brengt een aantal kernwaarden met zich mee die in alles wat de school doet en is merkbaar zijn. Van daar uit wordt consequent en gericht gewerkt aan de betekenis van de school. Met het schoolgebouw en de manier waarop het onderhouden wordt en er gebruik van wordt gemaakt communiceert de school die kernwaarden. Zoals gezegd is dat vaak de belangrijkste beeldbepaler voor de directe omgeving.

wat zie je?

Zo roepen alle onderstaande schoolgebouwen direct een eerste beeld op dat betrekking heeft op het soort onderwijs dat er wordt aangeboden.


Ieder gebouw verteld je iets over hoe en waarvoor het wordt gebruikt. Het zal niet moeilijk zijn om de dorpsschool en de school uit de industrie-stad er uit te halen. Ook de school die naar buiten gericht is en waar creativiteit van kinderen wordt gewaardeerd is goed te herkennen. Daar tegenover staat de school die meer status en naar binnen gericht is.

Wat ervaar je?

De verwarring ontstaat op het moment dat de school rechts boven in haar onderwijs de kinderen juist leert om extravert te zijn en open en onbevangen de wereld in te kijken. Of als de school links boven zich profileert als een elitaire school, waarbij de uitstroomcijfers vooral van belang zijn. Of als de school links onder een islamitische basisschool blijkt te zijn.

Op zo'n moment past het beeld dat het gebouw oproept niet meer bij de inhoud van het onderwijs. Een ouder heeft zich een beeld gevormd van de school op basis van het gebouw, en zodra zij de school in loopt blijkt dat beeld niet te kloppen. Die ouder raakt in verwarring. Het is alsof je een citroen krijgt met een sinaasappel schil. Die wordt uiteindelijk door niemand gegeten.

Uit onderzoek blijkt dat verwarring onherroepelijk leidt tot afhaken. Het menselijk brein blokkeert zodra we iets niet kunnen combineren. En zodra ons brein blokkeert, vertrouwen we het niet meer.

In het gunstigste geval melden deze ouders hun kind niet aan en kiezen ze voor een andere school. In een minder gunstig geval melden ze hun kind wel aan, maar blijven ze verward en wantrouwend. Dat zijn de ouders, en daarmee vaak ook de kinderen, waar je als school veel werk aan hebt. Ze zullen namelijk uiting blijven geven aan hun wantrouwen.

zuur van binnen? zuur van buiten!

Je kunt je voorstellen dat een school met meerdere locaties, waarbij de uitstraling van beide locaties erg verschilt, doorgaans moeite zal hebben wanneer kinderen van de ene naar de andere locatie worden overgeplaatst. Zo kan het ook gebeuren dat een school veel investeert in het gebouw en vervolgens merkt dat het aantal aanmeldingen terug loopt. Doorgaans is verwarring en het daar op volgende wantrouwen de onderliggende reden.

Merk je op jouw school dat ouders moeite hebben om de school te vertrouwen? Is jouw school van binnen en buiten op dezelfde manier herkenbaar? Is jouw gebouw in lijn met de onderwijsinhoud? Hoe zuur is jouw gebouw? Cutting LEMONS!