Toetsen: Winnen of Verlangen

over testen, doelen, resultaten en idealen, en het nadeel van managen als leiderschap nodig is.

Een manager richt zich op resultaten. Een leider richt zich op mensen en idealen. De kunst is om het verschil ertussen te blijven zien en ook op tijd te ontdekken.

Idealen

Als je een schip wil bouwen, roep dan geen mannen bij elkaar om hout te verzamelen, het werk te verdelen en orders te geven. In plaats daarvan, leer ze verlangen naar de enorme eindeloze zee.
Dat citaat van Antoine de Saint-Exupery kennen we allemaal wel. Het citaat staat voor een manier van leiding geven waarbij medewerkers vanuit eigen motivatie en zelfverantwoordelijkheid bijdragen aan het doel van een organisatie.

Resultaten

Om die idealen te verwezenlijken is het verstandig om resultaten af te spreken. Resultaten die nodig zijn om het ideaal te kunnen bereiken.

Zo zou je op weg naar het ideaal van Nederlandse-burgers-die-verantwoordelijkheid-voor-zichzelf-en-hun-omgeving-nemen, het resultaat af kunnen spreken van kinderen die in staat zijn om te communiceren en die een bepaald niveau van algemene ontwikkeling hebben. Dat is ook best verstandig.

Leiden

Iemand die leiderschap toont, nodigt mensen uit om het ideaal eigen te maken. Een gedeeld ideaal helpt om samen te werken. Het behalen van de afgesproken resultaten is dan een gezamenlijke verantwoordelijkheid en niet meer dan een onderdeel van de checklist waarmee de voortgang op weg naar het ideaal wordt bewaakt.

Managen

En daar zit het verschil met managen. Resultaten zijn voor de manager namelijk doelen. De weg er naar toe is een heilige missie en zodra het resultaat is geboekt is de missie succesvol afgerond. Managers hebben de neiging om een organisatie te laten pieken op weg naar het behalen van dat resultaat.

Zo'n manier van managen lijkt op hoe topsport wordt bedreven. Pieken op het juiste moment en beter presteren dan ooit te voren. Iedere keer opnieuw.

Daarmee kan je tot grootse prestaties komen. Dat bleek wel toen de KNGU een dames turnploeg op zo'n manier liet managen. We wonnen opeens medailles. Jammer genoeg was daarna de missie ook direct afgelopen.

Geen kind blijft achter

In 2001 koos George Bush ervoor om het Amerikaanse onderwijs ook op een dergelijke manier te managen. No Child Left Behind was het mooie ideaal, maar management overheerste al snel het leiderschap. Ieder jaar worden alle kinderen getest en de school wordt betaald naar aanleiding van de vooruitgang die de kinderen boeken. Weinig vooruitgang is weinig geld, veel vooruitgang is veel geld.

Het succes was van korte duur. Na 10 jaar constateerde Obama dat de verbetering in de opbrengsten slechts een opleving was. Een duidelijke parallel met onze turn dames is te trekken: kinderen worden getraind om te pieken tijdens een toets, maar worden niet noodzakelijkerwijs geholpen in hun ontwikkeling tot burger.

Ook in Nederland

En ondanks dat we deze voorbeelden kennen, bewegen we in Nederland steeds meer naar een onderwijscultuur waarin resultaten doelen op zich worden en management het instrument om te presteren.

Gregory Bateson heeft ooit al aangetoond dat een cultuur die zich vooral bediend van zulke management instrumenten uitnodigt tot corruptie en leidt tot makkelijk manipuleerbare mensen.

En dat blijkt. Op alle niveaus. Zelfs op het niveau van de staatssecretaris. Sander Dekker sprak onlangs zijn verbazing uit over het aantal kinderen met dyslexie. Volgens de statistiek zou dat zo'n drie procent moeten zijn, maar het zijn er veel meer in de praktijk.

Blijkbaar kiezen veel scholen en ouders er voor om kinderen die lees en spellingszwak zijn een dyslexie verklaring te verstrekken. Dat levert voordelen op tijdens een test namelijk. Een logische gedachtengang binnen het managementdenken.

En de staatssecretaris doet er aan mee. In plaats van zich zorgen te maken over de hoeveelheid kinderen die moeite hebben met lezen en spellen, stelt hij voor de regels voor het verstrekken van een dyslexie verklaring aan te passen.

Wat je niet meet is er niet

En daarmee heeft hij de werkelijkheid weer terug gebracht naar realistische proporties. Zijn werkelijkheid en zijn realistische proporties. Voor de kinderen met spellingsmoeite verandert er namelijk niets.

Maar voor de manager is het probleem wel opgelost: gewoon de definitie van het probleem aanpassen, dan is het weg. Misschien dat we ook de definitie van 'economische crisis' aan kunnen passen. Of die van 'kanker' en 'kindersterfte'. Dan zouden heel wat problemen opgelost kunnen worden.

Dus?

Wat is de waarde van een test bij jou op school? En wat doe je met de uitslag? Wat zou het jouw personeel opleveren om te frauderen met die uitslagen? Hoe gretig ben jij om sommige leerlingen weg te laten uit je verantwoording naar de inspectie?

Weet je hoe dat voor je collega's is? Echt?

En hoe kijken ouders daar naar? Of je leerlingen? Hebben ze stress rond een test? Of rond de uitslag van CITO 8 of CITO Entree?

Naar welk ideaal verlang je als je samen praat over de boot die je aan het bouwen bent? Ga je er een wedstrijd mee winnen of gaat hij je helpen om een relatie met de zee aan te gaan?

Laat je zien...

'Ik vind mijn kind gewoon niet leuk meer,' vertelde een moeder laatst. 'Natuurlijk hou ik van haar, het is mijn kind, maar ik kan gewoon niets positiefs meer zien. Hoe hard ik ook zoek, ik vind bijna geen moment meer om nog iets positiefs te zeggen of voelen.'

Deze moeder heeft eerder te horen gekregen dat haar dochter 'laag-begaafd' is. Deze conclusie over een toen nog vijfjarig kind werd getrokken door een schoolbegeleidingsdienst en verwoord door een leerkracht. De moeder schrok, want zo kende ze haar dochter niet. Ze wist dat haar dochter zich nadrukkelijk anders gedroeg dan anderen, maar zo'n uitspraak had ze niet verwacht. Ze ging toch met andere ogen naar het meisje kijken. Blijkbaar had ze het allemaal verkeerd ingeschat en was het mooie van haar kind toch eigenlijk iets raars.

Feit of gedachte?

Bij dit gesprek moest ik opeens denken aan een verhaal dat Willem de Ridder ooit vertelde. Zijn stelling was dat wij, mensen, niet in staat zijn om anderen echt te zien. We zien alleen maar wat we over hen denken.

Als ik in de trein zit naast een meneer, waarvan ik denk dat het een vervelende man is, dan heb ik een nare treinreis. Als ik in de trein naast een meneer zit waarvan ik denk dat het een intrigerend en boeiend mens is, dan heb ik diezelfde rit een geweldige treinreis. Zelfs als ik geen gesprek of contact met die man heb.

Ik bedacht dat deze moeder ook een nieuwe gedachte aangereikt had gekregen van school. Haar dochter was bij nader inzien toch niet het prachtige meisje zoals haar moeder haar dacht te zien toen ze pasgeboren op haar buik lag. Het was een meisje dat, met enig geluk, opgeleid zou kunnen worden voor de sociale arbeidsvoorziening. Het onderzoek presenteerde het als een feit.

Dezelfde moeder, hetzelfde kind, en toch zo'n andere wereld.

Mijn schooltijd...

Toen ik in de vijfde klas van de lagere school zat, wat we nu groep 7 noemen, had ik een meester die mij echt een leuke meester leek. Ik had al veel enthousiaste verhalen over hem gehoord en keek voor de zomervakantie al uit naar de geschiedenis verhalen die hij zou vertellen.

Tot mijn verrassing was die meester helemaal niet aardig tegen mij. Hij vertelde me op de eerste dag al dat ik overlast veroorzaakte in de groep en dat ik daarom helemaal alleen moest zitten. Geen contact met anderen, dat was voor iedereen het beste, stelde hij.

Ik accepteerde het, maar begreep het niet. De meester ook niet, want dagelijks kreeg ik straf en moest ik naar zijn verhalen luisteren waarin hij vertelde dat ik niet deugde.

Als kind wist ik het al: deze meester ziet mij helemaal niet. Hij heeft niet in de gaten hoe hard ik mijn best doe, waar ik goed in ben en dat ik eigenlijk best aardig ben.

Samen met deze meester heb ik een slecht jaar gehad. Inmiddels zie ik hem als een leerkracht die vast zat in zijn eigen gedachten over mij. Hij heeft ze ongetwijfeld als feiten ervaren.

Onderwijs nu...

Op dit moment is er veel meer aandacht voor de eigenheid van kinderen. Er wordt volop gedifferentieerd, er wordt onderzoek gedaan, geobserveerd en gesproken over kinderen. Met elkaar bewegen we steeds meer van ons onderwijsprogramma naar het kind en zijn ontwikkeling.

Het is een mooie, maar ook verwarrende ontwikkeling. We vinden dat we kinderen moeten kunnen zien en begrijpen, maar als we eerlijk zijn lukt ons dat nooit echt. 

Dus beperken we ons bij voorkeur tot de 'feiten': onderwijsopbrengsten, CITO-scores en onderzoeksresultaten van de schoolbegeleidingsdienst.

Verklaren of verwonderen?

Ons beeld van een professionele onderwijsinstelling is dat de school in staat is om te verklaren waarom de dingen gaan zoals ze gaan. Een professional heeft controle over de ontwikkeling van kinderen en kan die dusdanig beïnvloeden dat er een gegarandeerd resultaat uit komt.

Dat beeld krijgen we uiteraard ook bevestigd: goede scholen doen dat ook, dat bewijzen de opbrengsten, de CITO-scores en de onderzoeksresultaten van de schoolbegeleidingsdienst. Feiten.

Slechte scholen doen dat niet trouwens. Ook dat wordt bewezen door de kritische inspectie rapporten en de opbrengsten. Feiten.

Maar als we nou weten dat we als professional niet alles kunnen verklaren, waarom houden we dan toch die schijn op? Kunnen we ons niet gewoon professioneel verwonderen over kinderen? Professioneel en zeer ervaren verwonderen over de unieke wijze waarop ieder kind zich ontwikkeld?

Kunnen we die verwondering dan ook niet delen met die kinderen, hun ouders en onze collega's?

Valt er niet veel meer te leren voor een kind wanneer wij hem niet gijzelen met onze gedachten en vermeende feitelijke waarnemingen? Valt er niet veel meer te leren wanneer we het kind volgen met onze verwondering?

Kwaliteit

En wat doet dat dan met de opbrengsten van ons onderwijs? Onze PISA score? Is er dan nog wel sturing en controle voor die kinderen? Neem ik mijn professionele verantwoordelijkheid dan nog wel serieus? Kan ik dan überhaupt nog wel professionele interventies plegen als leerkracht of directeur?

Goede vragen. Ik kan je voorspellen dat je de feiten ook zult vinden die jouw beeld van dit verhaal zullen ondersteunen.

Ga eens op zoek naar jouw vragen en verwonder je. 

Ga eens lezen bij Operation Education en verwonder je. 

Ga eens luisteren naar het verhaal dat de moeder aan het begin van deze blog over haar kind kon vertellen voor de school daar feiten tegenover stelde en verwonder je.

Ga eens op zoek naar de vragen van je collega en verwonder je.

Ga eens op zoek naar wat kwaliteit in onderwijs nou echt is en verwonder je.

Bekijk de meest recente rapporten van jouw leerlingen nog een keer en verwonder je.